ANTINOMIA NË LEXIMIN E DISA POEZIVE TË MBARA

Analizë nga: Dr Fatmir Terziu

                     

Disa nga poezitë që publikohen sot në të gjitha format, me libra e vëllime, në rrjetet sociale apo dhe në revista elektronike, po aq dhe mjaft nga krijimet e tjera letrare, të tilla apo me dëshira të thjeshta, natyrisht gëlltiten sot nga heshtja, monotonia e gjërave, “sofra” e rrjeteve sociale, mos-leximi, rutina e përditësisë dhe mjaft gjëra të tjera që lidhen me fatin dhe faktin e letrave të sotme. Edhe jo të gjitha në fakt duhen lexuar, lind pyetjen si duhen ndarë atëherë pa i lexuar, ose pa u hedhur një sy të paktën, thjesht për kurreshtje? Normalisht, kjo pyetje dhe mjaft të tjera si kjo janë komplekse, por ama dhe janë domethënëse, do të shprehej Barthes tek shkrimet e tij. A na ndodh ndonjëherë që pas leximit, ose pas vëmendjes të gjejmë se disa poezi, apo disa vargje të “abandonuara” nga lexuesi, janë vërtet art? Art, pas një vëmendjeje. Art, pas një leximi të shijshëm, të detajuar e të përqëndruar. Por, ndërsa kjo mënyrë të shpie tek leximi, sublimja (e rëndësishmja në këtë rast) është një kategori aestetike, ajo që në fakt është e lidhur me moralitetin në mënyrë të atillë që të shpjegojë përse poezitë sublime janë moralisht të rëndësishme, përfshirë këtu rezistencën e tyre tek interpretimi etik. Duhet sqaruar që në fillim se një objekt ose një eveniment etik ndjehet si madhështor, sublim, kur ai evokon një shije të ndjeshme të kombinuar mes dëshpërimit dhe manisë, të lidhura këto me dështimin njohës. Kjo është studiuar dhe dihet, por kur bëhet fjalë për krijimin letrar, poezinë në përgjithësi, mjafton të shkëmbehen kjo teori, që në fakt na jep një mundësi, por jo të plotën.
Duke u ndalur në këtë pikë, dhe duke ditur se natyra dhe arti janë sprovuar nga e madhërishmja, sublimja vetëm kur ajo i reziston njohjes në atë mënyrë që është në gjendje të nxjerrë një lloj të ndjesisë në subjekt. Natyrisht këtë e bën vetëm forma e artit, e më së miri vetë poezia. Sakaq dështimi njohës nuk është i tillë kur një gjë është e sprovuar, në rastin tonë e lexuar, e studiuar, e pëlqyer dhe e dekoduar sipas formateve të psikoanalziës. Ajo, pra vetë poezia është një pikë ku ekzistenca e një gjëje që nuk është e ndikuar mbetet tek leximi dhe mirëkuptimi për ta kuptuar. Në këtë rend të leximit, natyrisht për të hedhur dritë mbi një poete me vlera të qarta dhe në rritje, më bëri të ndalem tek krijimtaria e poetes së re dhe me një perspektivë për të ardhmen e saj krijuese, poeten nga Tropoja,Xhane Imeraj. Në fakt duke hyrë thellë mes vargjeve të saj, mes një leximi të detajuar, pashë një udhë që rreket mbi një trase të frymëzuar nga vetë faktet dhe fatet e udhëjetës, nga vetë ndjesia, natyra dhe format e përditësisë. Teksa merr në dorë të lexosh poezinë esaj “Hieroglifet e qiellit”, leximi të shpie ngjashëm me eksperiencat religjioze të mistikes, të së mistershmes, të së çuditshmes, asaj që të tërheq e nuk të lë ta braktisësh leximin. Sakaq kupton se diçka hyjnore është mes vargut të saj. Është një sublime që e bën vetë poezinë e saj tejet sublime. Në fakt ajo është një eksperiencë e pastër aestetike, pa ndonjë ndikim religjioz. Ndjesia e kësaj poezie është i vetmi çelës tek kjo eksperiencë, gjë që nënkupton qartë dhe saktëse ajo është një eksperiencë aestetike, apo pse jo dhe një gjykim aestetik, sikurse Emanuel Kanti do të shprehej, ndoshta ne jo më kot e cekim mes leximit të kësaj poezie: “... pranverë e përlotur .../stinë në stinë/stinë në mua ../... qiell i vranët/sy malluar/strehës së qerpikëve/heshtur pa heshtur/monologu i shpirtit ../... fryn erë e largët/thyn çfarë nuk thyhet/ëndërrat, besimin, zemrat ../edhe çadrën e shpresës/mbajtur pa mbajtur/dora se lëshon ...(Hieroglifet e qiellit).
Duke shkuar tej leximit të poezive me ndjesinë dhe shijen e Kantit, kuptojmë se është ajo që është ndjesërisht pozitive dhe negative, por që formon art në vetvete, art mes një vargu të bardhë e me plot fjalë të qarta dhe mjaft domethënëse. Nuk është e lehtë sakaq të eksperimentosh mes perceptimit gjendjen e një diçkaje të madhërishme, pastaj, të gjesh se ajo ka elementë në trupin tënd, që e kundërshtojnë dhe e qasin apriori në të njtën kohë njohjen (kgnitiven) në atë që duhet të arrijë, në mesazhin që i jep forcë të rritet si një kompleks ndjenjash dyvlerëshe, të kënaqësisë dhe të pakënaqësisë: “... heshtje e akullt rreth shpirtit/mirazhet shfaqen/si flokëza bore/bardhësi/në grin e mjegullt/krojeve ngrirë e shkrirë/burimeve pikuar/mall .../... hapet koha/hapet edhe qielli/ne, as kohë as qiell/streh lotuar/lot pikuar/premtim harruar/peng të fjalës/kuptuar pa kuptuar/thënë e pa thënë .../... hëna e mban mend/yjet do e kenë shënuar/hiroglifeve të qiellit ...”. Duke shkuar kështu më tej mes Kantit, e madhërishmja e gjendur në leximin e poetes, atje lart në qiell, më tërë konvencialitetin e saj, me gjuhën e saj të thjeshtë e të shtrenjtë në një interpretim të poezisë së kësaj poeteje, natyrisht është një gjuhë më shumë në sitën e seleksionimeve të sotme poetike, që natyrisht rrjedhin ashtu sikurse dhe gjërat e lexim-mosleximit. Në këtë pikë natyrshëm lind vetë kontradikta e besimit me vetë besimin, pra nocioni kontradiktor midis dy besimeve në vetvete, në atë që vjen nga leximi i gjërave, dhe në atë që shkon tej më larg nga shkrimi dhe shtrimi ityre. E në këtë moment transferta është mes një forme të re poetike, që stigmohet (shtrohet gjuhësisht dhe mes gjuhës së qartë) pra mes antinomisë.
Antinomia, që merret kryesisht me pyetjen e të qënit, ekzistencës së botës, kjo e kufizuar apo e pakufizuar në kohë dhe në hapësirë, na jep një ide se bota ekziston e pavarur nga perceptimi ynë për të, por është një rrugë ekzistenciale në ndjesinë tonë, në atë se si e perceptojmë ne atë që të jetë. Poetja e ka të qartë këtë dhe ndoshta jo rastësisht shkruan: “... do i deshifrojmë një ditë/një ditë vere/kur dielli të ketë kohë/për kohën tonë ...”. duke shtuar këtu poezia “Përmbyti moçalet” natyrisht është më shumë se një lidhje tek perceptimi për botën që kërkon poetja: “Bjer o shi/bjer e mos ndalo,/me gjyma,/me rreke/mbytu/mes të mbyturve,/na e ndërro ujtë/e moçalit/ka kaq vjeshta,/vite e vite/që na e ka helmuar/shpirtin .../Bjer o shi/bjer/përmbyti ligatinat/puset,/kanal/prrockat/dhe prrojet/mos ndalo/gjer sa të arrish/në detë/e aty/bëhu dallgë/e rrëzoi yjet/ata me shkelqim të rremë/boll na e kanë errësuar qiellin ...”. Poetja kërkon një botë të pastruar nga shiu, një botë në kërkesën e saj për ndryshim, ku kuptohet qartë se kjo është ngarkesa jonë perceptuese, ajo që kërkon ndryshesën e gjërave të ndotuara, të atyre ku morali shkon përtej ndjesisë. Dhe kjo është sipas poetes tek poezia tjetër “Gjersa botën, esëll ta dua”.
Në tërësi poezia e poetes në fjalë është plot ndjenja, njednja metafizike, ndjenja që shkojnë tej relatives, ndjenja të forcuara nga morali i sublimes, ndjenja nga kultura dhe vetë morali i ideve, ndjenja të thjeshta e të qarta estetike dhe njerëzore. Antinomia e gjërave mes këtyre ndjenjave e bën poezinë e saj të lexueshme e të mbarë. Sakaq dhe poezitë “Kartolina gri”; “Veç loti ...”; “Soliste” dhe mjaft të tjera janë mjaft tërheqëse si në të lexuar dhe në kuptimin e tyre poetik. Në fakt kjo është jo vetëm ndjesia, perceptimi, bota poetike dhe tërsia e gjërave metaforike, por vetë Antinomia në leximin e disa poezive të mbara. 

Botuar në: 

http://www.fjalaelire.com/http-fjalaelire-com-analiza-php/

04/01/2018